Skoro svi smatraju da umeju da se bave tekstom na internetu. Odmah iza njih, po brojnosti i nabeđenosti, slede oni koji misle da „umeju baš sve“ s digitalnih slikama. Bez ikakvih predznanja, a naoružani skupim telefonima i kamerama, podržani gomilom besplatnih efekata i filtera u brojnim aplikacijama, uz višak lažnog samopouzdanja, proizvode foto-zagađenje protočnih bojlera tokova sadržaja na društvenim medijima.

Zato je ovo giga bitan i ultra sažeti vodič o digitalnim slikama za lepo postupanje s njima na internetu. Nastao je kao esencija 30 godina iskustva autora ovog teksta s digitalnim slikama za veb-sajtove i druge namene, tačnije kao sažetak onog što još detaljnije piše u njegovom Rečniku interneta i digitalne komunikacije (englesko-srpski). Da se na jednom mestu saznaju osnovne stvari o digitalnim slikama, na struktuiran način.

Idemo od početka… Saznaćete po čemu se (na početku teksta opisani) amateri razlikuju od profesionalaca u tretmanu digitalnih slika za najrazličitije namene.

ŠTA SU DIGITALNE SLIKE I KOJE SU IM BITNE TEHNIČKE OSOBINE?:

Digitalna slika (Digital image) može da nastane na tri načina:

• skeniranje postojećih analognih slika i dokumenata, to jest njihovom digitizacijom (ne „digitalizacijom“, to je sledeći korak upotrebe digitizovanih stvari);
• fotografisanje digitalnom kamerom, svejedno da li je samostalni digitalni foto-aparat ili video-kamera;
• stvaranje u programima za grafičku obradu (računarski generisane slike), svejedno da li to radi čovek ili generativna veštačka inteligencija.

Dve su osnovne vrste digitalnih slika:

• Bitmape (Bitmap graphics) sastavljene su od mreže tačaka (raster), gde je svaka tačka piksel koji ima svoju tonsku vrednost i predstavlјen je u binarnom kodu. Te rasterske slike su namenjene za složene slike, sa mnogo nijansi boja, poput fotografija;
• Vektori (Vector graphics) nastali su pomoću geometrijskih oblika kao što su tačke, linije, krive i poligoni, iscrtanih matematičkim formulama. Vektorska grafika namenjena je prvenstveno crtanim oblicima, kakvi su tekstovi, logotipi, geometrijske figure i slični oblici sastavljeni od jasno razdvojenih celina (tačnije, kada svaka celina ima svoju boju).

Na internetu preovlađuje bitmapirana grafika. Mnogima je nepoznato da postoje i vektorske datoteke, poput .SVG, koje imaju glavnu prednost vektorske grafike – mnogo su manje, a moguće je neograničeno uvećavanje tih digitalnih slika, bez narušavanja kvaliteta prikaza (tj. nema pikselizacije). Za vektorske slike su zbog tih osobina potpuno nebitne rezolucija slike i njena kompresija.

Bitne tehničke osobine digitalnih slika su:

1. Optimizacija slike (Image optimization);
2. Rezolucija slike (Image resolution);
3. Razmera prikaza (Aspect ratio);
4. Dubina boje (Color depth);
5. Kompresija (Compression).

Više o svih pet tehničkih osobina sledi u nastavku ovog teksta.

1. Optimizacija digitalnih slika za korišćenje na internetu

Optimizacija slike (Image optimization) odnosi se na prilagođavanje digitalnih slika pre objavlјivanja na nekoj veb-strani, a sa ciljem lakše upotrebe, smanjivanja vremena njihovog učitavanja, kvalitetnijeg prikaza, bržeg pronalaženja… i drugih postupaka bitnih za korišćenje slika na internetu.

Najveći deo opisanih postupaka optimizacije važi i za digitalne video-sadržaje, u nešto drugačijem obliku.

A. Tehnička optimizacija digitalnih slika

Tehnička optimizacija odvija se u programima za obradu digitalnih slika (npr. Photoshop). Obuhvata sledeće radnje:

• Izbor vrste datoteke zavisi od prirode onoga što je na slici (npr. fotografija ili crtež), te treba odabrati koji je format najpogodniji, jer su .WebP i .JPG za fotografije (bitmape), a .SVG je za vektorske slike;
• Kao model boja koristi se RGB, koji je namenjen za ekranski prikaz (za razliku od CMYK, koji je namenjen za štampanje);
• Dimenzije slike (visina i širina) mora da bude prilagođena mestu i načinu njenog pojavlјivanja na nekoj veb-lokaciji, a definisana je rezolucijom slike;
• Veličina („težina“) datoteke je rezultat primenjenog načina i stepena kompresije;
• Naziv datoteke treba da bude sažet, u skladu sa sadržajem slike.

B. Tekstualna optimizacija digitalnih slika

Tekstualna optimizacija odvija se u sistemima za upravlјanje sadržajem (CMS), kakav je na primer WordPress. Obuhvata implementaciju sledećih elemenata:

• Alternativni tekst (Alt text) digitalne slike, koji se naziva i rezervni tekst, njen je zamenski opis dok se slika ne učita, a bitan je za SEO (zbog ključnih reči) i druge namene (npr. čitač za slepe i slabovide osobe);
• Naslov slike (Title) je opis ili naziv koji se pojavlјuje ispisan preko slike kada se preko nje pređe mišem;
• Natpis (Caption), koji može da se pojavljuje ispod ili preko slike, direktno je vidlјiv posetiocu i treba da doprinese korisničkom iskustvu.

2. Rezolucija digitalnih slika

Rezolucija slike (Image resolution) je broj piksela po inču (PPI) koji čini prikaz digitalne slike. Za bitmapiranu grafiku je veličina prikaza na ekranu direktno uslovlјena rezolucijom. Takođe, bitna jer i za njeno štampanje, kada se govori o tačkama po inču (DPI). Za vektorsku grafiku nema značaja jer ona može neograničeno da se uvećava bez narušavanja kvaliteta prikaza.

Za prikaz digitalnih slika na ekranu nije potrebno podešavanje njihove rezolucije, jer to ne utiče na njihov ekranski prikaz, iako je u programima za obradu slika (npr. Photoshop) uobičajena rezolucija za takve slike 72 ppi. Veličina u kojoj se slika pojavlјuje na ekranu zavisi samo od horizontalnog i vertikalnog broja piksela na slici i rezolucije samog ekrana.

Ako je slika u 100% svoje veličine, svaki piksel na slici zauzeće tačno jedan piksel na ekranu. Na primer, slika rezolucije 800 × 600 pix ispunila bi površinu od 800 × 600 pix na ekranu, ako je podešeno da se prikazuje u 100% svoje veličine. Ako je povećavate, pikseli na slici će postati vidlјiviji, to jest slika postaje „krzavija“. Što je veća rezolucija ekrana, ta slika će na njemu fizički izgledati manja, jer zauzima manju površinu od ukupnog broja mogućih piksela na tom ekranu.

3. Razmera prikaza digitalnih slika

Razmera prikaza (Aspect ratio) je odnos širine i visine digitalnih slika, a takođe i digitalnih video-zapisa, ekrana i projektora. Vezana je za rezoluciju digitalnih uređaja i digitalnih sadržaja, zavisno od njihove namene.

U upotrebi su sledeće standardne razmere prikaza:

• 16:9 (Widescreen) – uobičajen, od početka uvođenja HD ekrana na digitalnim uređajima;
• 9:16 (Vertical) – za vertikalni prikaz na mobilnim uređajima;
• 1:1 (Square) – četrvrtasti prikaz, zgodan za društvene medije, jer zadržava istovetni prikaz i pri rotiranju mobilnih uređaja;
• 4:3 (Fullscreen) – zastareo (iz pre HD ere), sve manje u upotrebi;
• 21:9 (Cinematic Widescreen) – za najveće rezolucije i projekcije.

Naknadna promena razmere prikaza nekog vizuelnog sadržaja moguća je samo opsecanjem po širini ili visini, neproporcionalnim razvlačenjem po širini ili visini, kao i ostavlјanjem crnih (praznih) površina po širini i/ili visini. Zato je razmera prikaza bitan element za odlučivanje pre započinjanja proizvodnje vizuelnih materijala.

4. Dubina boje digitalnih slika

Dubina boje (Color depth) je broj bitova koji se koriste za predstavlјanje svakog piksela na digitalnoj slici. Veća dubina boje znači veći broj bitova koji pružaju mogućnost širine palete nijansi i prikaz većeg broja sivih tonova ili broja boja na digitalnoj slici. Lјudsko oko može da razlikuje oko deset miliona boja.

Digitalne slike se najčešće pojavlјaju u sledećim dubinama boja:

• 1-bit = 2 boje – Monochrome (crno-belo);
• 8-bit = 256 boja – VGA;
• 16-bit = 65.536 boja – High color;
• 24-bit = 16.777.216 boja – True color;
• 30/36/48-bit = više milijardi boja – Deep color.

5. Kompresija digitalnih slika

Kompresija (Compression) je postupak smanjivanja veličine jedne ili više datoteka digitalnih slika, tako što se iz njih odstrane ili na poseban način skraćeno označe podaci koji se ponavlјaju. Kompresija može da bude:

• bez gubitka podataka u odnosu na original;
• uz gubitak nekih podataka iz originala.

Dve osnovne vrste kompresije podataka su:

• Kompresija datoteke (File compression) se koristi za sažimanje svih vrsta podataka u komprimovanu arhivsku datoteku, pri čemu pre ponovne upotrebe arhivske datoteke prvo moraju da budu dekomprimovane. Uvek se obavlјa algoritmom kompresije bez gubitaka, što znači da se tokom procesa kompresije i dekompresije ne gubi na kvalitetu izvornih datoteka, a najčešće korišćeni formati su .ZIP i .RAR.
• Kompresija medija (Media compression) se koristi za sažimanje medijskih datoteka s različitim vrstama digitalnog sadržaja, kao što su digitalne slike, audio i video sadržaji. Većina medijskih datoteka komprimovana je korišćenjem kompresije s gubitkom, što znači da se određeni deo originalnog kvaliteta izgubio u tom procesu. Poznati komprimovani formati za digitalne slike su .JPG, .GIF, .PNG i .WebP.